Zespół Badań Ratowniczych – ZBR (obecnie Zespół Archeologicznych Badań Ratowniczych – ZABR) utworzono w 1996r. przy Oddziale Wrocławskim (obecnie Ośrodek Badań nad Kulturą Późnego Antyku i Wczesnego Średniowiecza) Instytutu Archeologii i Etnologii PAN.
W jego skład wchodzili: prof. dr hab. Bogusław Gediga, dr Elżbieta Kłosińska (od 1997 do 1999 r.), mgr Andrzej Kosicki, dr Leszek Żygadło (od 1999 r.) oraz dr Jarosław Bronowicki (od początku roku 2000). Ponadto w początkach działalności, do prac technicznych, archiwalnych, inwentaryzacyjnych i laboratoryjnych, zatrudniono: Dariusza Bobaka, Anetę Buchner, Izabellę Dolatę, Teresę Drozd, Katarzynę Gorek, Lidię Kamyszek, Małgorzatę Markiewicz, Joannę Wajdę i Joannę Wyszyńską. Część z tych osób jest zatrudniona w ZABR do dnia dzisiejszego (vide zakładka Struktura). ZBR został powołany do realizacji ratowniczych badań archeologicznych, które miały być prowadzone w związku z planowaną budową płatnych autostrad. Obowiązek prawnej ochrony państwa nad archeologicznymi dobrami kultury znalazła swoje odbicie w ustawie z dnia 27 października 1994 roku o autostradach płatnych (Dz.U. Nr 127 z 1994 roku poz. 627, art. 12, ust. 3), gdzie ustawodawca nałożył na siebie obowiązek przeprowadzenia i sfinansowania ratowniczych prac wykopaliskowych.
Głównym terenem badawczych zainteresowań ZABR jest Śląsk i Łużyce (vide zakładka Działalność). Pierwsze zadanie, które realizował ZBR były związane z planowaną modernizacją autostrady A-4 na odcinku woj. opolskiego i wrocławskiego. W 1996 r. przeprowadzono badania powierzchniowe i sondażowe w pasie płatnej autostrady A-4, a w 1997 r. podpisano z Agencją Budowy i Eksploatacji Autostrad w Warszawie umowę na badania ratownicze odcinka od Nogawczyc do Bielan Wrocławskich, które trwały do 2002 r. Do podstawowych zadań ZBR należało koordynowanie całości prac terenowych i gabinetowych, prowadzenie samodzielnych badań terenowych, organizacja i rozliczanie prac archeologicznych, geodezyjnych i ziemnych wykonywanych m.in. przez Muzeum Archeologicznym we Wrocławiu (obecnie Muzeum Archeologiczne – Muzeum Miejskie Wrocławia) oraz Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu.
Kolejne projekty realizowano przede wszystkim w obrębie województwa dolnośląskiego: odcinki autostrady A-4 od Węzła Bielańskiego do Zgorzelca, Autostradowa Obwodnica Wrocławia oraz obwodnica Tyńca Małego i Małuszowa. Prowadzone były również badania w województwie opolskim – obwodnica miasta Otmuchów i śląskim – obręb Zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny na rzece Odrze. Poczynając od 2009 r. prace wykopaliskowe realizowano również poza Śląskiem (województwa: łódzkie, mazowieckie, małopolskie, wielkopolskie i zachodniopomorskie). Wszystkie prace były wykonywane przez ZABR w oparciu o umowy zawarte z oddziałami GDDKiA w Łodzi, Poznaniu, Szczecinie i Warszawie.
Niemal wszystkie projekty ZABR realizował wspólnie z Instytutem Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego, Instytutem Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (obecnie Wydział Archeologii UAM), Zespołem Badań Ratowniczych Instytutu Archeologii i Etnologii PAN z Poznania oraz z Muzeum Archeologicznym we Wrocławiu i Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu. W badaniach terenowych i opracowaniach wyników badań uczestniczyło wielu absolwentów kierunków archeologii uczelni wyższych z całej Polski, a szczególnie z Uniwersytetu Wrocławskiego i Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (vide zakładka Struktura).
Istotnym elementem działalności ZABR jest publikacja wyników badań w naukowych periodykach (vide zakładka Publikacje) i ich prezentacja na konferencjach. Do realizacji tego zadania powołano serię wydawniczą pn. Archeologiczne Zeszyty Autostradowe. Aspekt popularyzatorski spełniają wystawy współorganizowane przez ZABR oraz liczne artykuły w prasie (vide zakładki Wystawy i Publikacje). Pozyskane źródła archeologiczne i analizy specjalistyczne zostały również wykorzystywane w grantach naukowych realizowanych lub współrealizowanych przez pracowników ZABR (vide zakładka Granty).